ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส,

โลกโลจนสตฺถุโน;

สรณํ ตสฺส คนฺเตว,

คุณนามํ เอหิปสฺสิกํฯ

[11]

นโมติ วจนํ ปุพฺพํ, พุทฺธาเยติ คิรํ ตทา;

สุปนฺเตน กุมาเรน, มิจฺฉาทิฏฺฐิกสูนุนาฯ

[12]

สุตฺวา วุตฺตํ ปิสา จาปิ, มนุสฺสกุณเป รตา;

น หิํสนฺติ อโห พุทฺธ, คุณสารมหนฺตตาติฯ

อถ สมฺมาทิฏฺฐิกยกฺโข มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺส ยกฺขสฺส เอวมาห, อยุตฺตํ โภ ตยา กตํฯ พุทฺธคุเณ ปหาโร ทินฺโน, ทณฺฑกมฺมํ ตยา กาตพฺพํติ, เตน กิํมยา สมฺม กาตพฺพนฺติ วุตฺเต พุภุกฺขิตสฺส อาหารํ เทหีติ อาหฯ ตโต โส สาธูติ วตฺวา ยาวาหํ อาคจฺฉามิ, ตฺวํ ตาเวตฺถ วจฺฉาหีติ วตฺวา พิมฺพิสารรญฺโญ กญฺจนตฏฺฏเก วฑฺฒิตํ รสโภชนํ อาหริตฺวา กุมารสฺส ปิตุวณฺเณน ทารกํ โภเชตฺวา ปุน กุมาเรน วุตฺตพุทฺธวจนญฺจ อตฺตนา กตวายามํ จาติ สพฺพํ ตฏฺฏเก ลิขิตฺวา อิทํ รญฺโญเยว ปญฺญายตูติ อธิฏฺฐาย อคมํสุ, อถ ปภาตาย รตฺติยา รญฺโญ โภชนกาเล ราชปุริสา ตตฺถ ตฏฺฏกํ อทิสฺวา นครํ อุปปริกฺขนฺตา สกเฏ ทารกญฺจ ตฏฺฏกญฺจ ทิสฺวา ตฏฺฏเกน สทฺธิํ ตํ คเหตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสุํฯ ราชา ตฏฺฏเก อกฺขราทีนิ ทิสฺวา วาเจตฺวา ตสฺส คุเณ ปสนฺโน มหนฺเตน ยเสน สทฺธิํ เสฏฺฐิฏฺฐานมทาสิฯ

[13]

ชินสฺส นามํ สุปิเนน เปวํ,

น โหติ ภีติํ ลปเนน ยสฺมา;

ตสฺมา มุนินฺทํ สตตํ สราถ,

คุเณ สรนฺตา สรณญฺจ ยาถาติฯ

มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺส วตฺถุํ ทุติยํฯ

23. ปาทปีฐิกาย วตฺถุมฺหิ อยมานุปุพฺพีกถา

ชมฺพุทีเป มหาโพธิโต กิร ทกฺขิณปสฺเส เอตํ ปจฺจนฺตนครํ อโหสิฯ ตตฺถ สทฺธาสมฺปนฺโน รตนตฺตยมามโก เอโก อุปาสโก ปฏิวสติฯ ตทา เอโก ขีณาสโว ภควตา ปริภุตฺตํ ปาทปีฐํ ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา คตคตฏฺฐาเน ปูเชนฺโต อนุกฺกเมน ตํ นครํ สมฺปาปุณิตฺวา สุนิวตฺโถ สุปารุโต ปตฺตํ คเหตฺวา อนฺตรวีถิํ ปฏิปชฺชิ ยุคมตฺตทโส ปพฺพชฺชาลีลาย ชนํ ปริโตเสนฺโตฯ อถ โส อุปาสโก ตถา คจฺฉนฺตํ เถรํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อุปคนฺตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา โภเชตฺวา นิพทฺธํ มม เคหํ อาคมนมิจฺฉามิ, มมานุกมฺปาย เอตฺเถว วสถ สามีติ ยาจิตฺวา นคราสนฺเน รมณีเย วนสณฺเฑ นทีกูเล ปณฺณสาลํ กตฺวา เถรสฺส ตํ นียฺยาเตตฺวา จตุปจฺจเยหิ ปฏิชคฺคนฺโต มาเนนฺโต ปูเชนฺโต วสติฯ เถโรปิ ตตฺถ ผาสุกฏฺฐาเน ภควตา ปริภุตฺตปาทปีฐธาตุํ นิธาย วาลุกาหิ ถูปํ กตฺวา นิจฺจํ คนฺธธูปทีปปุปฺผปูชาทีหิ ปูชยมาโน วาสํ กปฺเปติฯ ตสฺมิํ สมเย ตสฺโส ปาสกสฺส อนนฺตรเคหวาสิโก เอโก อิสฺสรภตฺติโก อตฺตโน เทวตํ นิพทฺธํ นมสฺสติฯ ตํ ทิสฺวาสฺส อุปาสโก พุทฺธคุเณ วตฺวา อเขตฺเต สมฺม มา วิริยํ กโรหิฯ ปชเหตํ ทิฏฺฐิํติ อาหฯ ตโต โส เกราฏิโก อิสฺสรภตฺติโก โก เต สตฺถุ คุณานุภาโว, อมฺหากํ อิสฺสรสฺส คุโณว มหนฺโตติ วตฺวา ตสฺส อคุณํ คุณนฺติ กเถนฺโต อาหฯ

[1]

ติปุรํ โส วินาเสสิ, ลลาฏนยนคฺคินา;

อสุเรจ วินาเสสิ, ติสูเลน มหิสฺสโรฯ

[2]

ชฏากลาปมาวตฺตํ, นจฺจตี ทินสนฺธิยํ;

วาเทติ เภริวีณาทิํ, คีตํจาปิ ส คายติฯ

[3]

ภริยาโย ตสฺส ติสฺโส, ชฏาเยกํ สมุพฺพเห;

เอกเมเกน ปสฺเสน, ปสฺสมาโน จเรกกํฯ

[4]

หตฺถิจมฺมมฺพรธโร, เตเนว วาริตา ตโป;

อสาทิเสหิ ปุตฺเตหิ, รูเปน จ สุปากโฏฯ

[5]

รติยา จ มธุปาเน จ, พฺยาวโฏ สพฺพทา จ โส;

มนุสฺสฏฺฐิธโร สีส, กปาเลเนส ภุญฺชกิฯ

[6]

น ชาโต น ภยํ ตสฺส, มรณํ นตฺถิ สสฺสโต;

อีทิโส เม มหาเทโว, นตฺถญฺญสฺสีทิโส คุโณติฯ

ตํ สุตฺวา อุปาสโก สมฺม ตุยฺหํ อิสฺสรสฺส เอเต คุณา นาม ตาว โหนฺตุฯ อคุณา นาม กิตฺตกา โหนฺตีติ วตฺวา ภควโต สกลคุเณ สํหริตฺวา กเถนฺโต อาหฯ

[7]

โลเก สพฺพสวนฺตีนํ, อาธาโร สาคโร ยถา;

สพฺเพสํ คุณราสีนํ, อาธาโรว ตถาคโตฯ

[8]

จราจรานํ สพฺเพสํ, อาธาราว ธรา อยํ;

ตถา คุณานํ สพฺเพสํ, อาธาโรว ตถาคโตฯ

[9]

เอวํ สนฺโต วิยตฺโตจ [วิยนฺโต อิติกตฺถจิ], เอวํ โส กรุณาปโร;

เอว มิทฺธิวิธา ตสฺส, เอวเมวํ คุณา อิติฯ

[10]

พุทฺโธปิ สกฺโกติ น ยสฺส วณฺเณ,

กปฺปมฺปิ วตฺวา ขยตํ คเมตุํ;

ปเคว จ พฺรหฺมสุรา สุเรหิ,

วตฺตุํ น หานนฺตคุณสฺส วณฺณนฺติฯ

เอวํ วทนฺตา ปน เต อุโภปิ อมฺหากํ เทโว อุตฺตโม อมฺหากํ เทโว อุตฺตโมติ กลหํ วฑฺเฒตฺวา รญฺโญ สนฺติกมคมํสุ, ราชา เตสํ กถํ สุตฺวา เตนหิ ตุมฺหากํ เทวตานํ มหนฺตภาวํ อิทฺธิปาฏิหาริเยน ชานิสฺสามฯ ทสฺเสถ เตหิ โน อิทฺธิํติ นคเร เภริํ จราเปสิฯ อิโต กิร สตฺตาหจฺจเยน อิเมสํ ทฺวินฺนํ สตฺถารานํ ปาฏิหาริยานิ ภวิสฺสนฺติฯ สพฺเพ สนฺนิปตนฺตูติ ตํ สุตฺวา นานาทิสาสุ พหู มนุสฺสา สมาคมิํสุ, อถ มิจฺฉาทิฏฺฐิกา อชฺช อมฺหากํ เทวสฺส อานุภาวํ ปสฺสามาติ มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺโต ตตฺถ สารํ นาทฺทสํสุ, สมฺมาทิฏฺฐิกาปิ อชฺช อมฺหากํ ภควโต อานุภาวํ ปสฺสิสฺสามาติ วาฬุกาถูปํ คนฺตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา อญฺชลิมฺปคฺคยฺห อฏฺฐํสุฯ อถ ราชาปิ พลวาหนปริวุโต เอกมนฺเต อฏฺฐาสิฯ นานาสมยวาทิโนปิ อชฺช เตสํ ปาฏิหาริยํ ปสฺสิสฺสามาติ มญฺจาติมญฺจํ กตฺวา อฏฺฐํสุฯ เตสํ สมาคเม สมฺมาทิฏฺฐิกา วาฬุกาถูป มภิมุขํ กตฺวา อญฺชลิมฺปคฺคยฺห สามิ อมฺหากํ ภควา สพฺพพุทฺธกิจฺจานิ นิฏฺฐาเปตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพาณธาตุยา ปรินิพฺพายิฯ สาริปุตฺตมหาโมคฺคลฺลานาทโย อสีติมหาสาวกาปิ ปรินิพฺพายิํสุ, นตฺเถตฺถ อมฺหากํ อญฺญํ ปฏิสรณนฺติ วตฺวา สจฺจกิริยํ กโรนฺตา อาหํสุฯ

[11]

อาปาณโกฏิํ พุทฺธสฺส, สรณํ โน คตา ยทิ;

เตน สจฺเจน ยํ ธาตุ, ทสฺเสตุ ปาฏิหาริยํฯ

[12]

อาปาณโกฏิํ ธมฺมสฺส, สรณํ โน คตา ยทิ;

เตน สจฺเจน ยํ ธาตุ, ทสฺเสตุ ปาฏิหาริยํฯ

[13]

อาปาณโกฏิํ สงฺฆสฺส, สรณํ โน คตา ยทิ;

เตน สจฺเจน ยํ ธาตุ, ทสฺเสตุ ปาฏิหาริยํฯ

[14]

รามกาเล มุนินฺทสฺส, ปาทุกา จาสิ อพฺภุตา;

เตน สจฺเจน ยํ ธาตุ, ทสฺเสตุ ปาฏิหาริยํฯ

[15]

ฉทฺทนฺตกาเล มุนิโน, ทาฐา ฉรํสิรญฺชิตา;

เตน สจฺเจนยํ ธาตุ, นิจฺฉาเรตุ ฉ รํสิโยฯ

[16]

ชาตมตฺโต ตทา พุทฺโธ, ฐิโต ปงฺกชมุทฺธนิ;

นิจฺฉาเรสาสภิํวาจํ, อคฺโค เสฏฺโฐติอาทินา;

เตน สจฺเจนยํ ธาตุ, ทสฺเสตุ ปาฏิหาริยํฯ

[17]

นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, นิกฺขนฺโต อภินิกฺขมํ;

เตน สจฺเจน ยํ ธาตุ, ทสฺเสตุ ปาฏิหาริยํฯ

[18]

มารเสนํ ปลาเปตฺวา, นิสินฺโน พุชฺฌิ โพธิยํ;

เตน สจฺเจน ยํ ธาตุ ทสฺเสตุ ปาฏิหาริยํฯ

[19]

ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ, ชิโน สิปตเน ตทา;

เตน สจฺเจน ยํ ธาตุ, ทสฺเสตุ ปาฏิหาริยํฯ

[20]

นนฺโทปนนฺทโภคินฺทํ, นาคํ นาลาคิริวฺหยํ;

อาฬวกา ทโย ยกฺเข, พฺรหฺมาโน จ พกา ทโยฯ

[21]

สจฺจกาทินิคณฺเฐจ, กูฏทนฺตา ทโย ทฺวิเช;

ทเมสิ เตน สจฺเจน, ทสฺเสตุ ปาฏิหาริยํติฯ

เอวญฺจ ปน วตฺวา อุปาสกา อมฺหากํ อนุกมฺมํ ปฏิจฺจ มหาชนสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิเภทนตฺตํ ปาฏิหาริยํ ทสฺเสถ สามีติ อาราเธสุํฯ อถ พุทฺธานุภาวญฺจ เถรานุภาวญฺจ อุปาสกานํ สจฺจกิริยานุภาวญฺจ ปฏิจฺจ วาฬุกาถูปํ ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา ปาทปีฐธาตุ อากาส มพฺภุคฺคนฺตฺวา ฉพฺพณฺณรํสิโย วิสฺสชฺเชนฺตี วิลาสมานา อฏฺฐาสิฯ อถ มหาชนา เจลุกฺเขปสหสฺสานิ ปวตฺเตนฺตา สาธุกีฬฺหํ กีฬนฺตา มหานาทํ ปวตฺเตนฺตา มหนฺตํ ปูชมกํสุฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิกาปิ อิมํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา วิมฺหิตมานสา มิจฺฉาทิฏฺฐิํ ภินฺทิตฺวา รตนตฺตยปรายณา สรณ มคมํสูติฯ

[22]

ผุฏฺโฐปิ ปาเทน ชินสฺส เอวํ,

กลิงฺคโร ปา สิ มหานุภาโว;

โลเกกนาถสฺส อนาสวสฺส,

มหานุภาโว หิ อจินฺตนีโยติฯ

ปาทปีฐิกาย วตฺถุํ ตติยํฯ

24. อุตฺตรสามเณรสฺส วตฺถุมฺหิ อยมานุปุพฺพีกถา

โส กิร ปุริมพุทฺเธสุ [ปุริมพุทฺเธ อิติสพฺพตฺถ] กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล วิชฺชาธโร หุตฺวา หิมวติ ปฏิวสติฯ ตทา สุเมโธ นาม สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิเวก มนุพฺรูหนฺโต หิมวนฺตํ คนฺตฺวา รมณีเย ปเทเส ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิฯ ตทา วิชฺชาธโร อากาเสน คจฺฉนฺโต ฉพฺพณฺณรํสีหิ วิราชมานํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ตีหิ กณิการปุปฺเผหิ ปูเชสิ, ปุปฺผานิ พุทฺธานุภาเวน สตฺถุ อุปริ ฉตฺตากาเรน อฏฺฐํสุ, โส เตน ภียฺโยโส มตฺตาย ปสนฺนจิตฺโต หุตฺวา อปรภาเค กาลํกตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺติตฺวา อุฬารํ ทิพฺพสมฺปตฺติมนุภวนฺโต ยาวตายุกํ ตตฺถ ฐตฺวา ตโต จุโต เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร พฺราหฺมณมหาสาลสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ อุตฺตโรติสฺส นามํ อโหสิฯ โส อุตฺตมรูปธโร วิญฺญุตํ ปตฺโต พฺราหฺมณวิชฺชาสุ นิปฺผตฺติํ ปตฺวา ชาติยา รูเปน วิชฺชาย สีลาจาเรน จ โลกสฺส มหนีโย ชาโต, ตสฺส ตํ ปญฺญาสมฺปตฺติํทิสฺวา วสฺสกาโร มคธมหามตฺโต อตฺตโน ธีตรํ ทาตุกาโม หุตฺวา อตฺตโน อธิปฺปายํ ปเวเทสิฯ